Ir-rieda ghall-helsien, 1880-1905 : storja kritika tal-Partit Nazzjonalista matul il-kolonjalizmu Ingliz

Abstract

Ilu madwar tliet snin ,Ii I-Akkademja ghal zvilupp ta’ Ambjent Demokratiku (AZAD) kienet hadet I-inizjattiva u hajret lil Dr. Henry Frendo biex ihejji bil-Malti stor ja kritika dwar iI- Partit Nazzjonalista. Dan infatti kien xoghol Ii ifforma parti minn progett ta' ghotja ta' "grants" ghal studju ta' ricerka . Niehdu gost Ii fl -ahhar dan ix-xoghol qed jara d-dawl tal pubblikazzjoni f'sena Ii ghall-partiti i polilitici Maltin in generali u ghall-Partit Nazzjonalista b'mod partikulari ghandha sinifikat storiku specjali, ghax hi dik Ii fiha dan il -partit jaghlaq mitt sena mit-twaqqif tieghu. Nittamaw Ii f'dan il-vo lum, IR -RIEDA GHALL-HELSIEN (1880-1905) , Ii jehodna mit-twaqqif tal-partit f'I-1880 sal-mewt ta' Fortunat Mizzi fl-1905, tinghata idea kemm jista' jkun cara u oggettiva, ta ' kif beda u trawwem dan il-partit fil- confront, u kultant anke f 'koperazzjoni ma' partiti ohrajn, kif ukoll fid-dawl ta' I-ambjent socjali, kulturali , religjuz u politiku, fl-ibliet u rhula tal-gzejjer Maltin. Ghadna qed inhossu vojt kbir professjonali fil-pa jjiz fil-qasam storiku socjo-politiku. Huwa dmir ta' kull awtorita responsabbli, mhux anqas ta' kull gvern I'i jmexx i 'I pajjizna, Ii jinkoraggixxi lil-Maltin Ii mhux biss jitghallmu grajjiethom, izda wkoll Ii jiktbuha bl-aktar mod serju u dettaljat. Kitbiet tal-grajja ta' movimenti anti -kolonjalistici bhal dak tal-Partit Nazzjonalista qatt ma sabu inkoraggiment mill-awtoritajiet ta' zmien il-kolonjalizmu. Nittamaw Ii dan il-vo jt jimtela xi ftit permezz ta' dan ix-xoghol Ii ma nippretendux Ii hu perfett jew komplet. Nittamaw ghalhekk li jserv i wko ll ta' bazi ghal izjed tiftix fuq episodji u personalitajiet, konflitti u strutturi, b'mod Ii I-generazzjonijiet Ii telghin, kif ukoll dawk li kienu indirettament involuti jew influwenzati dwar certi avvenimenti, jiccaraw il-veduti taghhom u jersqu izjed lejn il-fatti kif graw, lejn il-verita’ - sa fejn hu possibli Ii din ssir tafha tassew, u b'mod ghal kollox shih . Min-naha ta' I-AZAD, bhala l-pubblikaturi ta' dan ix-xoghol, napprezzaw dik il-kritika kostruttiva u kull taghrif addizzjonali Ii ghad jista' johrog dwar dan il-perijodu. Konvint iIIi hawn qed nesprimu wkoll il- fehma ta' I-awtur Frendo. Minbarra I-inizjattiva ta' I-AZAD u I-kontenut Ietterarju ta' Dr. Frendo, din il-pubblikazzjoni taf ukoll il-kontribut specjali ta' Sylvana Cristina, B.A ., Ii ghamlet it-traduzzjoni u I-ada tament tal-bicca I-kbira ta' dan I-vo lum sew minn materjal diga ppubblikat kif ukoll minn taghrif iehor migbur fl-arkivji ta ' I-istess Frendo, u li Ilum jinsabu fic-Centru ta' Dokumentazzjoni ta' I-Akkademja. Hajr ukoll lil Oliver Friggieri, Ph.D., Ii ghen f'dik Ii hi oftograrfija, u lil hbieb ohrajn li b'xi mod taw sehemhom biex issehh din i-pubblikazzjoni.