Il-kodifikazzjoni tal-ilsien Malti fis-seklu 18 fl-isfond kulturali

Abstract

Din ir-riċerka għamiltha għax ridt nifhem x’kienu l-għażliet lingwistiċi tal-ewwel awturi tal-grammatiki u d-dizzjunarji, fuq kollox liema varjetà għażlu għall-kodifikazzjoni tagħhom. Konna nafu x’varjetà għażel Mikiel Anton Vassalli (MAV) għax hu stess jitkellem fuq l-għażla taż-Żebbuġi, imma ħadd ma ddiskuta x’setgħu kienu l-varjetajiet magħżulin minn Agius de Soldanis (AdS) u P. Pelaġju (PP). Kienet il-grammatika ta’ AdS li xprunat lill-Isqof biex jippubblika t-traduzzjoni tal-katekiżmu, imma kif influwenzatu lil dan il-ktejjeb? Il-katekiżmu kien l-aktar ktejjeb li mexa fil-pajjiż minħabba l-appoġġ istituzzjonali tal-Knisja; b’liema varjetà ġie stampat? U kemm influwenza l-lingwa tal-predikaturi? Il-kotba tal-Iskola tal-Fqar, miktubin minn Cleardo Naudi f’isem il-Metodisti u maħruġin mill-istamperija taċ- Church Missionary Society (CMS), kemm segwew in-norma stabbilita minn MAV? Sal-lum, min kien jitkellem fuq il-formazzjoni tal-Malti standard kien għadu ftit jew wisq trux għall-vuċijiet maħżuna fid-dokumenti, daqslikieku l-ftit li għandna ma jiswa xejn. Ma naħsibx li għandu jkun hekk: xi kummenti fil-grammatiki, l-implikazzjonijiet f’xi tifsiriet tad-dizzjunarji, il-valur ta’ xi grafemi fil-prietki, u mqar daqsxejn ta’ nota fl-ewwel paġni tal-katekiżmu, meħudin flimkien jitfgħu dawl fuq is-sitwazzjoni djalettali fis-seklu 18. Il-ġabra u l-analiżi tagħhom tgħinna npinġu dehra lingwistika li, għall-istudju tal-Malti, hija ġdida. Għalhekk il-qari ta’ dawn id-dokumenti qodma sibtu ta’ fejda biex nikklassifika d-djaletti fisseklu 18 skont humiex rurali jew urbani, dikotomija li kienet viżibbli ħafna fil-fonoloġija taddjaletti. Il-klassifikazzjoni tal-idjolett ta’ kull awtur ma serraħthiex l-aktar fuq id-dettalji bijografiċi tiegħu għax, jekk fis-seklu 18 kien hemm perċezzjoni tal-istandard, l-awtur seta’ ħaddan lilu flok id-djalett ta’ twelidu. Il-profil lingwistiku ta’ kull kittieb slittu permezz talanaliżi tal-ortografija, il-materja prima li għandna. Jekk imbagħad kien hemm xi kummenti diretti, bħal ta’ PP fuq AdS, jew ta’ Panzavecchia fuq MAV, allura żidthom u stħarriġt biex nara jikkonfermawx dak li joħroġ mit-testi. Aktar iva milli le, il-profil lingwistiku ta’ kull kittieb huwa magħmul minn tagħrif approssimattiv ta’ taqsima tal-inventarju fonemiku li tagħżel lil kittieb minn ieħor. Kif jgħid Prevaes: “As the main difference between the various dialect groups was the pronunciation, it is in the field of orthography that we might find out which dialect group was used as the basic norm.” Minħabba li l-bidliet viżibbli li l-Malti ġarrab fit-taqsima tal-fonoloġija laqtu l-konsonanti warranin u l-interdentali, kif isemmu Dun Ġwann Cachia, PP u MAV, se niffoka l-aktar fuq ir-riflessi ta’ dawn il-ħsejjes għaliex huma laktar elementi distintivi fl-inventarji fonemiċi tad-djaletti tas-seklu 18.F’dan ix-xogħol xtaqt irrodd id-dimensjoni lingwistika lil awtur bħal AdS. Għal żmien twil, ix-xogħol tiegħu fuq l-ilsien Malti ma nqarax; forsi tfieh MAV. Min fl-imgħoddi fittex fiddizzjunarju u l-grammatika manuskritti tiegħu, aktarx għamel dan biex jislet tagħrif kulturali milli għal tagħrif fuq il-lingwa. Forsi l-akbar xhieda hija l-qari tal-kelma ewlenija tat-titlu tad-dizzjunarju. Sa fejn naf jien, ħadd ma ġibed l-attenzjoni li AdS semmieh id-Ḋamma, birrealizzazzjoni tal-interdentali. Nittama li l-qari mill-viċin ta’ xogħlijietu jgħin flapprezzament ta’ dan l-awtur li kellu ħafna xi jgħid fuq il-Malti.