Il-fanali : imriezaq ta' dawl li jiksru d-dalma tal-lejl

Abstract

Fil-poeżija tiegħu 'L-Aħħar Dawl', il-poeta tan-natura, l-ex President tar-Repubblika ta' Malta, Dr. Anton Buttigieg, igħid li " .. .Ikreh il-lejl, u daqs iż-żift sewdiena - is-sema u l-art ... ". Fil-Malti għandna l-idjomi "dlam [ċappa] tista' toqtol u tidfen" u "dlam taqtgħu b'sikkina". Dawn l-idjomi ma bdewx il-bieraħ u meta nħolqu, il-poplu tagħna kien jużahom bi dritt u b'kull raġun. B'kull dritt u b'kull raġun b'riferenza biss għal barra t-triq. Dan għaliex sa minn meta dawn niesna kienu jabitaw fl-għerien u fil-ħġieri (plural ta' ħuġira), fl-imqades u fil-katakombi kienu sapjenti biżżejjed biex ivvintaw l-ewwel u qabel kollox l-imsiebaħ tal-fuħħar li kienu jinxtegħlu bil-ftila tal-marden li bix-xaħmijiet tal-bhejjem. Mat-tluq tal-Għarab minn gżiritna, fl-1127, Malta u Għawdex, ta' sikwit kienu jkunu maħbuta mill-ħallelin tal-baħar, għalhekk wara li jidlam ħadd ma kien jabbuża joqghod barra t-triq, u għall-istess għan ma kienx hemm ħtieġa li t-toroq ikunu mdawla. Dan l-artiklu jagħti deskrizzjoni dettaljata ta' l-ewwel dwal f'imkejjen pubbliċi, tul is-snin, f'diversi rħula u ibliet madwar Malta u Għawdex.